Op het Film Fest Gent vond op vrijdag 21 oktober een debat plaats over illegaal downloaden, georganiseerd door het VAF. Al is 'debat' niet het juiste woord. Dit was een platform voor anti-piraterij sentiment en een pleidooi voor hardere regularisering. Lobby-geblaat van de Belgian Entertainment Association zoals dat ook gebeurt bij kapitalistische paternalisten Voka, Unizo en VBO (inclusief ongeïnspireerde sneren jegens socialisten en economisch minder kapitalistische landen). Het publiek bleek over het algemeen weinig responsief te zijn (het kreeg de kans ook niet, want voor vragen/opmerkingen was er geen tijd) en, naar wat ik bij sommigen - maar gelukkig niet allemaal - hoorde, was het ongenoegen ook niet zo heel erg groot. Integendeel. Volgens mij was ik, met mijn 29, de jongste in de zaal en moest ik aanhoren hoe een hele groep Belgen van tussen de 15 en 29 (de groep die het meeste illegaal download) ronduit gecriminaliseerd werd zonder dat er ook maar één persoon was die het voor hen op nam. Met uitzondering van moderator Ben Van Alboom die hier en daar toch zijn best deed de - zelfverklaarde, maar succesvolle - advocaat van de duivel te spelen.
Zo'n 'debat' organiseren, is eigenlijk niet veel meer dan standaard industry talk en toont alweer zéér pijnlijk aan in wat voor een navelstaarderige bedoening het Film Fest Gent soms verwordt. Waar waren de antagonisten? Waarom werd de Piratenpartij niet betrokken? Waar waren de jongeren die hier zo gestigmatiseerd werden? Kortom, dit was een farce, en niet van het grappige soort. Daarom is het tijd om, met evenveel noten op mijn zang, eens ongegeneerd te gaan vousvoyeren.
Piraterij zal niet verdwijnen
Laat ik meteen het volgende zeggen: ik consumeer veel film. Dat doe ik op zowat alle manieren die er mogelijk zijn. Met zo'n 50 bioscoopbezoeken en 5 filmfestivals per jaar, een dvd- en blu-ray collectie die de duizenden overschrijdt, regelmatige opvragingen van vod en een digicorder die steeds tot tegen de 95% vol staat, maak ik gebruik van zowat alle legale wegen. Maar dat is niet alles. Omdat het aanbod op al deze plaatsen steeds minder het aanbod is dat ik zoek (het aanbod is minstens voor de helft conservatief, weinig geïnspireerd en ronduit saai) en omdat sommige films mij het geld gewoon niet waard zijn (maar ik ze wel bekijk als het gaat over films waar je als filmliefhebber zogezegd niet om heen kan), download ik dus ook - frequent - illegaal.
Dat ik dit hier zo complexloos verkondig, kan u hatelijk vinden. U kan dat het toppunt van arrogantie vinden. U kan wensen dat iemand als ik op zijn bek gaat en door het gerecht wordt aangepakt. Maar wat bereikt u daarmee? Niets. Want piraterij zal niet stoppen. En ik? Mijn dvd- en blu-ray- consumptie, alsook mijn bioscoop- en tv-consumptie zullen dalen. Dat is de realiteit. Uw markt, die van filmproductie, -distributie en -exploitatie, is onderhevig aan verpletterende veranderingen. Dat krijgt u uiteraard vaak te horen, zoals u zelf op het 'debat' al aanhaalde. Maar volgens mij begrijpt u niet hoe fundamenteel die veranderingen zijn. Ze dringen namelijk door tot de essentie van datgene wat uw beroep, uw broodwinning overeind houdt: eigendomsrechten. En daar hoorde ik u met geen woord over reppen, behalve dan via een retorische "daar gaan we toch niet over beginnen"-afwijzing. Dat is uw Heilige Graal. Daarover discussieert u niet.
Wel, beste dames en heren van de sector, de tijden zijn veranderd. Eigendomsrechten in de muziek- en filmindustrie zijn al lang niet meer wat ze geweest waren en zullen dat ook nooit meer worden. U kan doemscenario's op mij afvuren en u zal in de meeste gevallen helemaal gelijk hebben. Zo zal de filmindustrie inderdaad krimpen als we eigendomsrechten versoepelen of zelfs geheel wegnemen. Er zal minder productie zijn. Er zal minder werk zijn. Dat is allemaal waar. In de eerste fase toch. Want industrieën komen en gaan. Dat moet u, allen uitvoerders van de kapitalistische doctrine, toch zéker begrijpen? Wanneer vakbonden de straten op komen om saneringen en hervormingen te bestrijden, is dat toch ook maar gewoon omdat de markt efficiënter, dynamischer en moderner moet worden? Niets persoonlijk dus!
De originele industrie krimpt. Uw broodwinning verdwijnt voor een stuk. In de tweede fase krijg je een concentratie van bedrijven: samenvloeiingen, overnames en conglomeratievorming. Dit heeft al lang niets meer te maken met kunstenaars en artiesten, ondertussen bent u gewoon uzelf aan het beschermen - de creatieve beroepen worden al in een gevecht van allen tegen allen gedreven, zij zijn uw probleem niet meer. Het kapitalisme wordt in de tussentijd sterker aan de top en creëert een economie die groter is, maar véél minder dynamisch en véél protectionistischer. U kan daar bij horen of niet, dat hangt helemaal van uw mentaliteit af. Wil u over lijken gaan? Is film u eigenlijk geen moer meer waard omdat uw inkomen nu - tot op zekere hoogte begrijpelijk - op de eerste plaats komt? Dan zal u door blijven gaan. U zal een schuldige zoeken en die schuldige zijn de piraten. Niet de kapitalistische logica waaraan u zich kritiekloos conformeert. Niet de economische en financiële recessies die voor koopkrachtdalingen zorgen. Die inkrimping van de originele industrie met een grotere economie tot gevolg (waar ook gediplomeerde economen, juristen en consultants zonder enige affiniteit met het medium deel van zijn en een resem aan bullshit jobs genereren), is uiteraard al een aantal decennia aan de gang, los van de digitale revolutie. Het gebeurt telkens er een democratisering optreedt (zoals de televisie in de 1950s en de opslagmedia in de 1980s), omdat men die democratisering steeds onder controle wil houden. Voor filmliefhebbers, artiesten, technici, curators en cinefiele producers en promotors is er al lang geen plaats meer - zij zorgen enkel nog voor de geloofwaardigheid die u nodig hebt om uw bankrekening te spijzen en uw geweten te sussen.
De derde fase is dat Hollywood (en andere steeds meer geconcentreerde filmindustrieën doorheen tal van landen) als een razende te keer gaat bij de bevoegde overheden om de Heilige Graal veilig te stellen. Via lobbywerk voor repressief beleid wil ze één van dé fundamenten van het kapitalisme veilig stellen: eigendomsrechten. Kost wat kost, zonder rekening te houden met privacy of vermogen. "Zonder eigendomsrechten is de wereld om zeep en gaan we er allemaal aan!", lijkt het wel hysterisch te klinken. Dat piraterij zo'n machtsbastion als Hollywood kan doen daveren, toont aan dat uw teergeliefde eigendomsrechten lang niet zo'n zekerheid bieden als u wenst te geloven. Ook het kapitalisme steunt op brakke pilaren die, zo wijst de realiteit uit, elk moment kunnen doorbreken. U wil die veilig stellen? Dat kan alleen maar door de kant van het autoritarisme te kiezen, en niet de kant van de vrijheid. Ik weet dat kapitalisten en liberalen houden van enige vorm van tegendraadsheid, zeker als het aankomt op alles wat met de overheid en religie te maken heeft, maar wees maar zeker: vandaag staat u aan de conservatieve, dictatoriale zijde. Uw 'tegendraadsheid' laat geen ruimte voor verandering en is niet meer dan een hippe pose. Wat u wil, is wat u steeds verafschuwd heeft: controle en gehoorzaamheid. Van een jonge ket naar een oude knar: "knoop dat alvast goed in uw oren!"
De ideologische kant waar niemand het over wil hebben
Het verhaaltje dat ik al jaren hoor, is dat ik gewoon niets begrijp van marktwerking, dat ik oubollige communistische ideeën omarm en dat ik nooit of te nimmer zal slagen in het leven als ik me niet wat flexibeler opstel. Maar in plaats van in zelfmedelijden te wentelen, leef ik een leven van strijd, vallen en opstaan. Soms gaat dat moeilijk, omdat mensen hun ideologische wereldbeeld vaak als realiteit aanzien en ze daardoor inert geraken ("ik kan er niets aan doen", "het is de economische realiteit", "mijn verantwoordelijkheid niet",...), maar ik merk steeds meer - voornamelijk bij jongere mensen en generatiegenoten - dat het enthousiasme, de drijfveer, de passie en de wilskracht aanwezig zijn om die fundamenten waarbij het kapitalisme zweert te negeren, uit te hollen, te omzeilen of simpelweg af te breken - vaak niet eens met enige ideologische drive, maar gewoon omdat de realiteit zo makkelijker, aangenamer of draaglijker wordt. En dat allemaal zonder in te zitten met al te zware repercussies, omdat we gelukkig in een samenleving leven waarin directe, fysieke repressie verbannen is naar het verleden - voorlopig althans.
Uw achterliggende ideologie is dus níet meer dynamisch, níet meer flexibel, níet meer de enige optie. De materiële wereld vandaag is een tweestrijd van een robuust, statisch en repressief kapitalisme (dat de staat en de multinational als twee van haar sterkste emanaties heeft) en een vitalisme dat bruist van anarchistische, geëngageerde en gepassioneerde mensen en praktijken. U wil het niet zien, omdat u geen open geest meer heeft. U bent bang van verandering die u omschrijft als broodroof (want concurreren met gratis lukt niet!), maar tegelijk zweert u toch bij datgene wat inherent verandering in zich draagt: de markt. Alleen is het zo dat die markt vandaag evolueert, voor film en muziek althans, naar gratis uitwisseling - omdat de consument het zo wil.
"Voor niets gaat de zon op!", hoor ik u al denken. Dat is waar. Dat zal ik niet ontkennen. Maar als u ziet dat filmconsumptie vandaag wel zo functioneert, of het nu illegaal is of niet, zou u dat toch aan het denken moeten zetten over de manier waarop niets voor niets is. Geld blijkt namelijk opeens niet meer zo'n belangrijke maatstaf te zijn voor het consumptie-uiteinde van de productieketen. Dat dit vreselijk lastig is in "de economische realiteit" vandaag, waarin andere sectoren en industrieën gewoon verder gaan met geld als belangrijkste ruilmiddel, is de enige échte miserie. Maar desondanks gaat het hier wel om een mentaliteit die het volgende dicteert: "omdat iedereen het doet, doen wij het ook!" De vrije markt, jaja.
Elke verandering is moeilijk. Elke transformatie vereist opgaves. Kapitalisme zal niet op één-twee-drie verdwijnen, evenmin als de eigendomsrechten waarop het zo gefundeerd is. Dat is ook niet wenselijk, omdat een alternatief ook niet op één-twee-drie rechtgezet is. Maar daar waar zaken afbrokkelen, moeten nieuwe zaken opgebouwd worden. Eigendomsrechten zijn aan een herziening toe. Door piraterij wordt het concept 'diefstal' uitgehold. Want piraten stelen niet, ze kopiëren. Ze kopiëren en verspreiden het onder de mensen. Dat is, in de feiten, democratisering. Hoe frustrerend dat ook klinkt, het is nu éénmaal zo. Wie piraterij tegenwerkt, werkt democratisering tegen. Zo simpel is het.
Speel een pioniersrol
Er zijn geen industrieën dankbaarder om een pioniersrol te gaan spelen inzake eigendomsrechten dan de muziek- en filmindustrie. De digitale revolutie heeft een strijd in gang gezet die u niet zal winnen. U kan het alleen maar vertragen en onaangenamer maken voor zowat alle betrokken partijen. In plaats van te zoeken naar manieren om dat proces tegen te gaan door sensibiliseringsacties in kapitalistische leest ("je bent een vuile dief!"), repressief beleid (of het nu gaat om providers, piraten of gebruikers aan te pakken) en weinig ingrijpende technologische innovatie (om bvb. makkelijk te vinden waar welke films te koop zijn), zijn er heel wat andere mogelijkheden die het proces, gecontroleerd en geïnformeerd, de toekomst in kunnen leiden - maar niet zonder slag of stoot natuurlijk. U mag geen schrik hebben van illegaliteit (een goeie ondernemer is toch niet vies van wat rommelen in de marge van wat - vooral fiscaal dan - toegelaten is, niet?) en ook niet van conflict met oude partners (u bent ervaren in concurrentiedrift, zet die nu om in wezenlijk i.p.v. heimelijk conflict). Dus...
01. Stop met exclusiviteit na te streven. HBO is exclusief voor Telenet. Leuk voor al die Proximus klanten. Een film of serie is uitgekomen op Netflix. Pech als je het niet hebt. Distributierechten exclusief houden, is zo paternalistisch, ondemocratisch en egoïstisch als maar kan - het is een autoritair gebruik dat meer gemeen heeft met de middeleeuwen dan de 21ste eeuw. U hebt de film of de serie niet gemaakt, claim hem dan ook niet. Als producers lagere prijzen moeten hanteren om hun distributierechten dan nog verkocht te krijgen, dan is dat maar zo. Zolang die exclusiviteit bestaat, pleit ik voor illegaal downloaden all the way. De industrie maakt via exclusiviteitsdeals gewoon zichzelf kapot en daar heb ik geen medelijden mee. De consument oordeelt in uw nadeel. Pech gehad.
02. Stop met regionale distributie en regiocoderingen. iTunes US en iTunes België al eens vergeleken? Of je al eens rot gezocht naar een film die uiteindelijk niet eens in Regio 2 of Regio B te vinden was? Wat een klucht allemaal. Daarnaast, voorkom de vertraging van releases op de Belgische markt. Dvd's en blu-ray's verschijnen soms maanden voor de Belgische release in andere landen. Films verschijnen soms ook meer dan een jaar na hun wereldpremière in onze zalen. Of nooit. De oplossing? Illegaal downloaden. Én compleet gerechtvaardigd. Als het aanbod er niet is op een legale manier, what else is there to do? Geduld? Neen, dat is zó 20ste eeuw.
03. Stop met Hollywood een platform te geven. Laat de studio's creperen. Weiger - allemaal samen - de integrators hun geld terug te betalen. Zolang Hollywood de toon zet, zal de productie-, distributie- en exploitatie-sector in België slaafs volgen. Wil je hun dominantie doorbreken? Breek dan de Belgische relaties met dat bastion dat onze lokale economie dicteert hoe het moet functioneren. Wie Hollywoodfilms wil zien, kan ze downloaden. Of om echt kwaad bloed te zetten: speel illegale versies gratis in cinema's. Schrik voor vervolging? Ga allemaal op één lijn staan. Solidariteit is het sleutelwoord hier. Wat gaan ze doen? Deurwaarders naar alle bioscopen sturen? Let them try. Hoe dan ook, de mensen die nog Hollywoodfilms in bioscopen willen zien, zijn een uitstervend ras: de tijden veranderen zo snel dat consumenten daar na een paar weken al niet meer wakker van liggen, zeker bij jonge generaties is dat zo (toevallig ook de hoogste populatie bioscoopbezoekers voor dergelijke films). Kinepoliscomplexen kunnen gerust allemaal films die geen Hollywoodproducties zijn spelen en volk blijven trekken. Minder, zeker, maar nog steeds meer dan genoeg. Er zijn sowieso vertoningsplekken te kort in België. Geen non-stop Hollywoodproducties meer = good riddance!
04. Als een film geen Hollywoodproductie is, maar wel een Hollywooddistributeur heeft, omzeil die distributeur dan door rechtstreeks met het productieteam te gaan onderhandelen. Zeg hen dat er in België geen vertegenwoordiging is van hun internationale distributeur of probeer duidelijk te maken dat de film geen platform krijgt in ons land omdat de distributeur niet van plan is de film uit te brengen (wat steeds vaker zo ís voor de betere films overigens). De ervaring leert me bovendien dat de Hollywooddistributeurs in de Benelux amper weten welke distributierechten ze hebben. Ze dumpen die titels meestal gewoon op de dvd-markt zonder er ook maar iets rond te doen. Vertel dàt tegen de productieteams en beloof hen wél eervolle promo - wanneer dat voldoende gebeurt, vanuit verschillende instanties, zal een mentaliteitsverandering wel volgen en voor je het weet geeft het productieteam de toestemming. De aanhouder wint. België is een klein land, maar wat houdt ons tegen de luis in de pels te zijn van de kapitalistische wereldeconomie?
05. Stop de wekelijkse releases. Grow up, in welke eeuw leeft u? Breng een nieuwe film uit als een vorige film geen volk meer trekt. Speel een film opnieuw als de interesse en vraag weer stijgt. Promoot uitzonderlijke films en geef hen een vertoningsplek - ongeacht welke dag of maand we zijn. Speel een film geen verplichte twee, drie of vier keren per dag, maar laat de exploiteurs vrij om te bepalen hoeveel en wanneer. Deel de fokking recettes met elkaar i.p.v. zo angstvallig alles geheim te houden. Doorbreek de arrogantie van Kinepolis tegelijk met de arrogantie van Hollywood.
06. Niet alle films zijn vatbaar voor piraterij. Engels-, Frans- en Nederlandstalige films, producties waar veel marketing rond bestaat en films die verschijnen via streaming of hard copy worden het vaakst gekopieerd. Bekijk eens een affiche van een doorsnee Belgisch filmfestival en 3/4de (als 't niet meer is), is niet illegaal te downloaden. Creëer een momentum rond unieke films, maar vertoon ze gratis of hou de prijs laag. Zorg voor een community-sfeer i.p.v. een louter commerciële sfeer.
Productieteams, distributeurs en exploiteurs hebben allen hetzelfde belang: film in haar eer overbrengen naar de toekomst. Uw product is gewild en begeerd. Als de hele filmindustrie in elkaar valt (wat niet door piraterij zal gebeuren, maar eerder door het onvermogen van het kapitalisme om te transformeren, waardoor het gebrek aan koopkracht en positieve uitstraling op de duur de belangrijkste doodsoorzaak zal zijn), zullen mensen zoeken naar nieuwe vormen van entertainment. Maar film zal hoe dan ook vertaald worden naar die nieuwe vormen van entertainment, hoe futuristisch ook. Technologie herbergt zowel het potentieel voor kapitalisme als voor anarchisme. De toekomst van film ligt bij anarchisme. Alleen zal de transformatie niet zonder slag of stoot gebeuren. Er zijn muren te doorbreken. Er zullen zaken moeten opgegeven worden. En, het moeilijkste van allemaal, de filmindustrie als broodwinning zien in "de economische realiteit", zal steeds minder vanzelfsprekend worden.
Er zullen altijd mensen zijn die geld willen uitgeven aan film. Maar productiebudgetten zullen hoe dan ook dalen. Werkingsbudgetten eveneens. Een return on investment kan niet meer verwacht worden. Film zal terugvallen op datgene wat altijd de ruggengraat van de sector geweest is: passie, enthousiasme, volharding en onvoorwaardelijk geloof. In de tussentijd moet er brood op de plank komen, daaraan ontsnapt niemand, maar het zo nu en dan met wat minder stellen - de levensstandaard een beetje herdenken -, is iets wat we allemaal zullen moeten doen. Maak van de filmindustrie terug een filmgemeenschap waarin wederzijds hulp bestaat. Iets wat overigens onder uw ogen aan het gebeuren is. In die gemeenschap is het stigma dat rond downloaden hangt volledig afwezig - en het gaat hier over mensen die in de sector werken en die filmliefhebbers in hart en nieren zijn, niet over de voxpop die sowieso al geen graten ziet in illegaal downloaden. Er is een combinatie van politiek bewustzijn, ondernemingszin en passie aanwezig die, i.t.t. de standaard Voka, Unizo en VBO newspeak, de kiemen van morgen in zich draagt.
Dit is een schotschrift naar en een reality check voor de filmindustrie. Omwille van het polemische karakter zal ik geen zieltjes winnen en is het een beetje preken voor eigen kerk. Maar zieltjes winnen is niet mijn zorg. Dat laat ik over aan meer diplomatische, minder temperamentvolle mensen. Ik wil het conflict, en het is in de eerste plaats een generatieconflict, op de spits drijven. Zonder dat conflict heeft het namelijk geen zin om tijd en energie te steken in wat ik doe. Zonder conflict is er geen ruchtbaarheid, zonder ruchtbaarheid doet iedereen toch maar gewoon door zonder stil te staan bij wat ze doen, en zonder zelfreflectie ontstaan er geen opportuniteiten. Ik heb nog veel te leren en ervaren, maar als het aankomt op botsen, vallen en weer opstaan, ben ik al behoorlijk gehard voor een 29-jarige. Vaker dan niet heeft dat resultaat opgeleverd. Dat kan ik zeggen omdat mijn maatstaf voor succes niet bepaald is door een vet inkomen en een goed imago, maar door mijn persoonlijke groei, mijn duurzame sociale leefwereld en het gevoel iets zinnig en waardevol te doen met mijn leven. U kan het daarmee oneens zijn. Mij niet gelaten. We zullen dan ook geen vrienden worden. En daar is niets mis mee.
